DAOnun özəllikləri
( ″Dao. Yolu olmayan yol″ kitabından)
Yükləmək üçün tıqlayın dao.doc
Dao – yolu, xəritəsi və nəzəriyyəsi olmayan yoldur. Bu yolu öncə keçənin izinə düşməklə Dao yolunu tapmaq imkansızdır. Həm də bu yol xətkeş kimi dümdüz də deyildir: əngin göylərdə qanad çalan quşun xaotik uçuşunu xatırladan bu yolun nə izi var, nə də trayektoriyası. Bu yol özü-özlüyündə mövcuddur, ona görə də onun necəliyini əvvəlcədən bilmək, başqasına açıqlamaq olmur. Onu soraqlaşa-soraqlaşa tapmaq, onu sadəcə qət etmək qərarına gəlmək yetərli deyildir, çünki Dao yolunu başdan-sona keçmək lazımdır. Bu baxımdan başqasının bu yolda yaşadıqları, onu necə tapdığı heç bir işə yaramır. Bu yolun yolçuları arasında Budda, İisus (İsa), Lao-çzı var və indi də siz varsınız. Siz də adı sadalanan şəxsiyyətlər qədər orijinalsınız, təkrarsızsınız. Əgər siz də onlar kimi öz yolunuzu özünüz tapsanız, öz ömrünüzü təkrarsız yaşasanız, onda bu yol son dərəcə dəyərli bir şey olacaqdır.
Buna görə də çox vaxt daosizmi (=daoçuluğu) dağınıq, əvvəli-axırı olmayan din kimi dəyərləndirirlər. Halbuki onun mütəşəkkil olmaması təbiiliyindən, gerçək, təbii və başqalarını yamsılamadan yaşanmasından irəli gəlir. Bu, qaranlıq gecədə bilinməz bir yola çıxmağa bənzəyir bir az da: adətən yolçu bilməz bu yolun sonunda onu uğur gözləyir, yoxsa ki, ölüm. Yolçu hər nə qədər cəsur və yılmaz (=əzmli) olsa da, bu, həmin yoldakı təhlükələrin azalmasına, yoxluğuna gətirib çıxarmaz.
Daodan fərqli olaraq, xristianlıq (=xaçpərəstlik), induizm və islam – dinlərin ana yollarıdır. Bu yolları seçən insanlar mənzil başına dəstəylə, birlikdə, kütlə şəklində yol alırlar. Daoda isə insan yolboyu tənha olur, çəkilməz yalnızlığa qatlaşır. Kütləyə arxa çevirdiyi üçün Dao fərdiliyə, fərdi inkişafa üstünlük verir. Daoda hər hansı ənənə yoxdur. Dao konformizmə (=güzəştçiliyə) deyil, tam sərbəstliyə, azadlığa geniş meydan tanıyır. Ona görə də əslində bütün üsyanların ən möhtəşəmi sayılan Dao bəzən xaosa, bəzən anarxiyaya çevrilə bilir. Daoçular deyirlər: ІƏgər sən tam riayət etməkdən ötrü hər hansı nəzəriyyə, qanun axtarırsansa, deməli, sən – qulsan, köləsən. Əgər sən arayıb-axtardığın o qanunu öz daxili imkanların sayəsində dərk eləyə bilsən, bax, onda əsl Ustada çevriləcəksənІ. Çünki öz həyat tərzinə hər hansı qayda, düzən uyğulayan şəxs əslində qayda-qanun, səliqə-sahman görüntüsü, illüziyası yaratmaqdan o yana getmir və onun həyatındakı qarışıqlıq olduğu kimi davam edir və ya ilk baxışda özünü biruzə vermir. Əslində isə orada heç nə dəyişmir. Belələri unudurlar ki, gerçək qayda-qanun və düzən dışarıdan yox, insanın içindən gəlməlidir. Ona görə də əgər içinizdə qarışıqlıq və xaos baş qaldırırsa, onu ilk andan yatırtmağa, boğmağa çalışmayın, onunla üz-üzə gəlin, səbəblərini anlamaqla onu yenməyə can atın. Yalnız bundan sonra içinizdə tarazlıq və rahatlıq bərqərar olacaqdır, çünki hər bir insanın içindəki xaos son dərəcə orijinaldır və heç vaxt bir başqasının başına gələnləri xatırlatmaz. Xaosda da ənənə yoxdur, o - daim yenidir, təkrarsızdır, insandan insana keçmir, miras qalmır. İsaya inananlar xaçpərəst, Krişnaya tapınanlar induist, Muhəmmədin sünnətinə uyanlar müsəlman olurlar. Daoda isə durum fərqlidir: ″Öz Allahını bulmayan, Ona sığınmayan insan hələ də yolunu tapmış birisi, yəni yolçu sayılmır″. Bütün mövcud ənənələr insan ruhunu qul, kölə etməyə, insanı böyük Yoldan sapdırmağa, azdırmağa hesablanıblar. Başqalarının dediklərinə boyun əyənlər yoldan çıxırlar. Özünü hər hansı yaşam tərzinə zorla uyğunlaşdıran insan adətən onun əsirinə çevrilir, özünü ömürlük həbsə atır. Halbuki Allahı da, Daonu da, Drahmanı da, Həqiqəti (=Həqqi) də ancaq mütləq azadlıq sahibi, yəni istənilən şərtlərdə azad ola bilən şəxs tam mənasıyla dərk edə bilər. Əlbəttə, azadlıq, sərbəstlik təhlükəlidir, tam azad olan kəs hər an təhlükələrlə üz-üzədir. Kütləyə qoşulan, qarışan insanlar özlərini bütün təhlükələrdən uzaq zənn edirlər, əslində isə kütlə daxilində onlar yalnız və yalnız öz tənhalıqlarından qurtulublar. Elə buna görə də hər kəs daha çox kütləyə qoşulmağa, geniş kütlədə təmsil olunmağa, orada özünə nüfuz qazanmağa can atır. Halbuki kütlə daxilində öz təhlükəsizliyini təmin etdiyi andan insan orijinallığını, təkrarsızlığını itirir, boz kütlədə əriyib, ona qarışır, ondan seçilməz olur, özünün cavab tapması gərəkən bütün sualların hazır cavabını orada tapır, onlarla sözsüz razılaşır, ortaq rəylə hesablaşır. Hər insan özü öz qarşısına suallar qoyub, onlara cavab aramadığı müddətcə, o sualların cavablarını öz məntiqiylə yoğurmadıqca, ortaq məntiqə əsaslandıqca, o, sadəcə bilgili ola bilər, heç vaxt ariflik və müdriklik zirvəsinə ucala bilməz.
Özünə güvənən insan isə heç vaxt təkbaşına yola çıxmaqdan qorxmaz, üşənməz. Bu yolda o, həyata, həyatdakı hər şeyə, ağaclara, çaylara, göylərə, əbədiyyətə dərindən inanmalıdır. İnsanlığın bugünə qədər meydana atdığı ən müxtəlif məntiqlərə, nəzəriyyələrə, düşüncə sistemlərinə inandığı müddətcə isə insan yalnızbaşına uzun yola çıxa bilməz. Axı, insanların uydurduğu bu nəzəriyyələr necə doğru ola bilər?! İnsanlar yüzillər boyu bütün bunları ona görə uydurublar ki, öz cahilliklərini bunların ardında gizlətsinlər. İnsanoğlunun bütün bu rasional çözümləri uydurma olduğundan həqiqəti kəşf etməkdən, onu ortaya qoymaqdan çox-çox uzaqdır. Ona görə də onlardan birdəfəlik qurtulmaq lazımdır. Daoçular deyirlər: ″Gerçək olan üçün maneə – cahillik yox, hədsiz və gərəksiz bilgidir″.
Daoya görə, mütləq gerçəyin kəşfində insana nə din elmləri, nə fəlsəfə, nə məntiq, nə də müdrik kəlamlar yardım edə bilər, çünki bunların hamısını insanoğlu uydurub. Bütün bunlar ardı-arası kəsilməyən, silsilə yuxuları xatırladırlar insana. Bir mənada bunlar - yuxuda görülən yuxudan başqa bir şey deyildir. Yatan insan isə öz yuxusunun əsiridir, ondan heç vəchlə qopmaq, ayrılmaq istəməz, oyanmağı arzulamaz. Gerçəyi, gerçəkliyi anlamaqdan ötrü onun barəsində durmadan düşünmək, onun arzusuyla yaşamaq lazım deyil. Onu sadəcə şəxsi təcrübədə yaşamaq yetərlidir.
Məşhur psixoanalitik Ziqmund Freydin XX yüzildə dediyi: ІHəyatında əskik olan nemətlər insanın yuxusuna girir, bu yolla insan reallıqda var olmayan bir şeyi yuxusunda gerçəkləşdirir, onun qarşılığını tapır» müddəasını daoçular qədim zamanlardan bəri aşağıdakı şəkildə dilə gətiriblər: ″Yuxular – insan düşüncələrinin bir şəklidir″. Fikirlər – sözə, yuxular isə görüntülərə çevrilən fikirlərdir, qayğılardır. Yuxular – primitiv, bəsit düşüncələrin məhsuludur, fikirlər isə daha dərin, üstün və yüksək intellektin bəhrəsidir. Əslinə qalanda bunlar arasında elə də böyük fərq yoxdur: bunlardan birində reallıq sözlərlə, digərində isə görüntülərlə, hərəkətli səhnələrlə ifadə olunur.
Rəcniş OŞO
